Avaloù Breizh: istor, gounezerezh ha sevenadur

Avaloù Breizh: istor, gounezerezh ha sevenadur

1. Degemer e bed an avaloù e Breizh
2. Istor hir ha pinvidik an avaloù e Breizh
3. Gounezerezh an avaloù: un hengoun bev
4. Ar chistr hag evajoù all diwar avaloù: arouez Breizh
5. Rekipeoù gant avaloù Breizh: blaz ar vro
6. An avaloù e sevenadur Breizh
7. Divunadur

Avaloù Breizh: istor, gounezerezh ha sevenadur. An avaloù, frouezh ken stank ha ken karezek e Breizh, a zo kalon un hengoun pinvidik, liammet start ouzh istor, gounezerezh hag identelezh sevenadurel ar vro. Pa soñjan en avaloù e Breizh, e teu din da soñj er gwez avaloù kozh a weler war ar maez, er chistr a vez evet gant ar c’hrampouezh, hag er sonerezh “Son ar Chistr” a laka ac’hanomp da zañsal. Ma’z eo an avaloù ur frouezhenn anavezet er bed a-bezh, e Breizh o deus ur plas dibar, gant o istorioù, o doareoù da c’hounit anezho, hag o implijoù er c’heginerezh hag er sevenadur. Er pennad-mañ, e vrein war istor, gounezerezh ha plas kreiz an avaloù e Breizh.

Evit kompren pouez an avaloù e Breizh, ret eo sellet ouzh an istor. Kavout a reer meneg eus gwin avaloù gant an anv “sizra” e Gwalarn Bro-Spagn dija a-raok hon oadvezh boutin. Koulskoude, adalek ar XIVvet kantved eo e krogas menec’h Landevenneg da labourat war diuz-ouenner ar gwez avaloù, ar pezh a reas d’ar chistr dont da vezañ un evaj poblek. Adalek ar XVIIvet kantved, e teuas ar chistr da vezañ ur spisted eus Kerne. E dibenn an XIXvet kantved, gant ar c’hudennoù a oa gant ar gwin, e teuas ar chistr da vezañ evaj ar vourc’hizien zoken. Met gant cheñchamant doareoù da sevel poultr goude 1945, e voe displantet kalz a werjeoù, ha ne chomas nemet un nebeud re evit treuzkas an hengoun. E 1996, e voe tapet un Anvadur Orin Gwarezet (AOG) evit sistr Kerne, ar pezh a loc’has ur prantad nevez evit ar sistr a hengoun kozh e Breizh.

This image is a fictional image generated by GlobalTrendHub.

Istor hir ha pinvidik an avaloù e Breizh

An avaloù e Breizh o deus ur vojenn zoken a-zivout Enez Avalon, a dalvez “enez ar gwez avaloù” e brezhoneg, hag a zo liammet ouzh mojenn ar Roue Arzhur. Evit ar Vretoned, gwez an avaloù a arouez an darempred etre ar re vev hag ar re varv. Meneget eo an aval “Lady Apple” pe “Api” e Breizh adalek 1628. Un istor don zo gant ar frouezh-mañ er vro, ur vro ma kavomp ouzhpenn 600 seurt avaloù, lod anezho kozh-kenañ.

Gounezerezh an avaloù: un hengoun bev

Ar gounezerezh avaloù e Breizh, hag e Normandi ivez, a zo un hengoun a viliadoù a vloavezhioù. Ar c’hinwadoù dous ha glavek a ra d’an douar bezañ pinvidik ha mat evit sevel gwez avaloù. E Breizh, e kavomp seurtadoù avaloù dibar o kreskiñ war an skist e liorzhoù arvor zo, skubet gant avelioù ar Meurvor Atlantel. War-dro 43% eus gwerjeoù Frañs a-bezh a zo gwerjeoù avaloù “sistr” e Normandi, Breizh ha norzh al Liger.

E Kerne dreist-holl, e vez gounezet kalz a avaloù evit fardañ ar chistr AOG Kerne. E liorzhoù Kerne, e kavomp war-dro 100 seurt avaloù, hag e pep sistrerezh e vez implijet etre 10 ha 20 anezho. An darn vrasañ eus ar seurtadoù a vez implijet zo avaloù hanter-c’hwerv pe c’hwerv (50%), hag avaloù trenk pe sur (24%), ar pezh a ro d’ar chistr breizhat e vlaz dibar.

Etre kreiz miz Gwengolo ha miz Kerzu e vez dastumet an avaloù sistr. Goude bezañ bet dastumet, e vezont rummet, kannet, flastret (kroc’hen, kig ha greun), ha gwasket evit tennañ ar chug, anvet “must”. Strollet e vez ar chug e fustoù evit ar gouasmant. Ur wezh butuniet, e chom ar chistr er c’hav un nebeud sizhunvezhioù pe mizioù, hervez ar blaz a fell d’ar sistrer kaout.

This image is a fictional image generated by GlobalTrendHub.

Ar chistr hag evajoù all diwar avaloù: arouez Breizh

Ar chistr eo evaj arouezus Breizh hep mar ebet. Brudet eo chistr Breizh evit e vlaz kreñv, pinvidik, gant notennoù frouezhek ha bleuniek. Gallout a ra e liv cheñch eus melen sklaer da rous-mahogon, hervez an avaloù a vez implijet hag al lec’h ma vez graet. Evajoù all a vez graet ivez diwar avaloù e Breizh. Ar Lambig de Bretagne, anvet ivez Fine Bretagne pe eau de vie de cidre, a zo ur strilhadenn avaloù gant un AOG dezhi hec’h-unan. Ret eo he lezel da gozhañ da vihanañ daou vloaz e fustoù koad-derv. An Avaleg eus Breizh (Pommeau de Bretagne) a zo ur meskaj etre chug avaloù fresk ha Lambig. Graet e vez ivez chug avaloù e Breizh, hag unan eus ar re anavezetañ eo “Aval Breizh”.

An doare hengounel da servijout ar chistr e Breizh eo en ur jarl hag en ur volerezh priaj. Un dra a zere mat eo ar chistr gant ar galetez, ha gwelet e vez alies a-gevret er c’heginerezh breizhat hengounel.

Rekipeoù gant avaloù Breizh: blaz ar vro

An avaloù zo un danvez a-feson evit keginerezh Breizh. Kavout a reer rekipeoù liesseurt gant avaloù e Breizh. Ar rekipeoù gant avaloù-douar (patatez) zo brudet ivez, evel ar galetez avaloù-douar anvet ivez galetez mod Pondi. Ar wastell avaloù a zo ur rekipe klasel, ha gellet ez eus klevet zoken istor “Ar wastell avaloù” e brezhoneg. Klervi, eus Brest, a ginnig zoken ur rekipe anvet “Krok-Tilly” gant avaloù, kanell, sukr, amann, maskarpon, krampouezh dantel ha dienn liñvek. Un rekipe all gant avaloù Breizh a ginnig ober ur wastell-deuz gant avaloù ha paledoù Breizh.

An avaloù e sevenadur Breizh

Ouzhpenn bezañ pouezus evit ar gounezerezh hag ar c’heginerezh, an avaloù a zo ul lodenn eus sevenadur Breizh. Ar ganaouenn hengounel “Son ar Chistr” (Kan ar Chistr pe Ev Chistr ‘ta Laou!) a zo anavezet-mat, hag awenet he deus kalz a arzourien e Breizh hag er bed a-bezh. Meneget eo ar ganaouenn-se evel ur sône, da lavaret eo ur ganaouenn diwar-benn traoù eus ar vuhez pemdeziek.

E Plougastell-Daoulaz, ez eus un hengoun ispisial liammet ouzh an avaloù hag ar re varv. E-pad ar Fetez ar Pommiers e vez gwerzhet un nebeud gwez iv warne avaloù ruz (Avaloù an Anaon), hag an arc’hant dastumet a servij da lidañ oferenn evit ar re varv. Ar wezenn iv, hag ar wezenn avaloù, a arouez ar bed all.

Kavout a reer ar ger aval e meur a anv-lec’h e Breizh, evel “Avalenneg” a dalvez “pommeraie” (liorzhad avaloù) e brezhoneg. An anv “Aval” a gaver e lec’hioù izel ivez.

E bed al levrioù brezhonek, e kaver ivez levrioù rekipeoù gant gerioù diwar-benn ar c’heginerezh, hag ar rekipeoù gant avaloù a zo e-touez ar re a gaver enno.

This image is a fictional image generated by GlobalTrendHub.

Divunadur

E-pad ar bloavezhioù, an avaloù Breizh o deus dalc’het o flas kreiz e kalon ar vro. E-maez ar bed a-vremañ, ma vez produet boued en un doare greantel, e chom an avaloù e Breizh arouez un doare da vevañ liammet ouzh an douar, an hengoun hag ar sevenadur. Pa vezan o pourmen dre ar maezioù e Breizh, pe pa vezan o tañva ur volerezh chistr, e santan kement a istor hag a labour er frouezhenn guzik-se. An avaloù ne vezont ket evit Breizh frouezh hepken, int ul lodenn eus hec’h identelezh. Kenderc’hel a reont da vagañ korf hag ene ar Vretoned, ha da vezañ un danvez a-feson evit krouiñ, eus ar chistr d’ar rekipeoù nevez-flamm. Ur peadra da vezañ fier eus ar pezh a ginnig an avaloù e Breizh, hag ur galv da wareziñ an hengoun pinvidik-se evit ar rummadoù da zont. E Breizh, an avaloù, pe “avaloùigoù” evel ma lavarer a-wechoù, a zo muioc’h evit frouezh, int un istor.