E: Pouez ul Lizherenn hag ur Rannig er Brezhoneg

Digoradur d’ar bed bihan eus an ‘E’
Al Lizherenn ‘E’ : Ur Vogalenn Gant Pouez
Ar Rannig ‘E’ : Ur Benn a Yezhadur
An ‘E’ hag ar Mutadurioù : Kemm-kamm ar C’hensonennoù
Skouerioù Implij hag Enklaskoù Personel
An ‘E’ er Yezh a Vremañ ha dazont ar Brezhoneg
Divizadenn

E, an elfenn eeun-mañ eus hor yezh, a zo e-kreiz kalz a zivizoù pa vez kaoz eus ar brezhoneg. Pa grofen da studial ur yezh nevez, e klaskan atav kompren ar pennaennoù diazez, hag er brezhoneg, e zo muioc’h eget ul lizherenn hepken. E zo ur vogalenn hag ur rannig yezhadurel he deus ur roll pouezus-bras er frazennoù. Er pennad-mañ, e klaskomp dizoleiñ perak e zo ken talvoudus, eus e roll evel lizherenn er gerioù betek e implij evel rannig a gemm ster ar frazennoù hag a zegas mutadurioù. Ur merkad bihan-bihan eo, met ur rann greiz eo e framm ar brezhoneg.

Al Lizherenn ‘E’ : Ur Vogalenn Gant Pouez

Evel e kalz a yezhoù all, e zo unan eus ar vogalennoù diazez er brezhoneg. Kavout a reer anezhi e kalz a c’herioù, hag he zistagadur a c’hall cheñch hervez al liesterioù hag ar c’henarroud. Da skouer, ar ger “kêr” (ville), gant un tired-tog war an ‘e’, a ziskouez ur vogalenn hir pe disheñvel e tistagadur diouzh un ‘e’ hep tired evel er ger “mell” (rond, pe dalc’h). Kement-se a ziskouez penaos e c’hall ur sin bihan cheñch kement tra, hag eñvorennoù am eus eus an deroù pa oa diaes kompren ar cheñchamantoù-se.

Er geriadurioù brezhonek, e vez kavet gerioù niverus a grog gant ‘E’, pe a zo ‘e’ enno. Gerioù boutin evel “eta” (hag eñ), “evit” ( evit ), “eñ” (he) a ziskouez pegen ingal e vez implijet al lizherenn-mañ er yezh pemdeziek. Kompren mat penaos e vez distaget an ‘e’ er yezhonegoù disheñvel eus ar brezhoneg (Leoneg, Kerneveg, Tregerieg, Gwenedeg) a c’hall bezañ un tammig luziet, met pouezus eo evit komz ha kompren mat. Lavaret e vez alies ez eo an Gwenedeg an hini disheñvelañ, hag e gwirionez, e c’hall distagadur ar vogalennoù ennañ bezañ disheñvel-mat diouzh hini an teir yezhoneg all.

This image is a fictional image generated by GlobalTrendHub.

Ar Rannig ‘E’ er Yezhadur Brezhonek

Met, ouzhpenn bezañ ul lizherenn, e zo ivez ur rannig yezhadurel he deus ur roll dibar. Ar rannig-mañ, anvet ivez rannig araok-verb, a vez implijet e degouezhioù resis dirak ar verb. Un implij pennañ eo pa vez lakaet ur renad-gra pe un anv-gwan e penn ar frazenn evit poueziañ warnañ. Da skouer, e-lec’h lavaret “Yann a gomz brezhoneg”, e c’haller lavaret “Brezhoneg e komz Yann”. Kement-se a cheñch urzh ar gerioù hag a laka pouez war ar pezh a vez komzet.

Implijet e vez ar rannig ‘e’ ivez war-lerc’h kenterioù zo, evel “ha” (hag) pe “peogwir” (peogwir), pa vezont liammet ouzh ur verb. Ar reolenn-mañ a zo unan eus ar poentoù a vez studiet dindan ar yezhadur brezhonek, hag un tammig diaes e c’hall bezañ da zerc’hel soñj eus holl ar reolennoùigoù-se er deroù. Koulskoude, pa groger d’ober gant ar rannig ‘e’ ingal e teu d’ober un doare naturel da frammañ ar frazennoù.

Ar rannig ‘e’ a zo unan eus an elfennoù a ro d’ar brezhoneg e framm dibar. N’eo ket ken eeun hag implij an darnoù yezh e yezhoù all evel ar galleg pe ar saozneg. Ar pezh a blij din, pa studian ar poentoù-yezhadur-mañ, eo gwelet penaos e tiskouezont istor ar yezh hag he liammoù gant ar yezhoù keltiek all evel ar c’hembraeg pe ar c’herneveureg. Ar rannigoù ‘a’ hag ‘e’ a c’hall kaout efedoù disheñvel war ar verboù hag ar renadennoù a zeu war o lerc’h, setu perak eo pouezus o mestroniañ.

An ‘E’ hag ar Mutadurioù : Kemm-kamm ar C’hensonennoù

Unan eus perzhioù heverkañ ar brezhoneg hag ar yezhoù keltiek a Vrezizh-Veur eo ar mutadurioù kensonennoù. Ar mutadurioù-se a zo cheñchamantoù a c’hoarvez gant kensonenn gentañ ur ger hervez ar ger a zo dirazañ. Ar rannig ‘e’ a zo unan eus ar gerioùigoù a zegas mutadurioù. E degas ur “mutadur kemmesket”. Da skouer, ar ger “taol” (taol) a zeu da vezañ “daol” war-lerc’h ar rannig ‘e’. Ent-resisoc’h, T a dro da D, K da G, P da B, ha D, G, B a dro da T, K, P. Ur reolenn a ranker deskiñ dre eñvor, met gant ar pleustr e teu d’ober aesoc’h-aesañ.

Setu un nebeud skouerioù all eus ar mutadur kemmesket goude ‘e’:

Ti (ti) > e di
Ki (ki) > e gi
Penn (penn) > e benn
Dor (dor) > e tor

Kompren penaos e labour ar mutadurioù gant ar rannig ‘e’ a zo un bazenn vras evit mestroniañ ar brezhoneg. E penn-kentañ, e vez graet fazioù, hag ez eo normal penn-da-benn! Ma z’eo bet diaes din da gentañ, e welan bremañ pegen a-bouez eo evit liammoù ar gerioù er frazenn hag evit kensonerezh ar yezh. Ar mutadurioù a c’hall bezañ un tammig digalonek evit an dud a zo o teskiñ ar yezh, met e gwirionez ez int ul lodenn anezhi a ro dezhi he fersonelezh, ha ne gaver ket kement-se e kalz a yezhoù all war an Douar. Gallout a reer kaout muioc’h a ditouroù diwar-benn ar mutadurioù war lec’hiennoù evel Wikipedia: Breton grammar pe lec’hiennoù gouestlet d’ar yezhadur brezhonek.

Skouerioù Implij ar Rannig ‘E’ hag Enklaskoù Personel

Implij ar rannig ‘e’ a vez gwelet e kalz a frazennoù boutin. E-barzh “Pelec’h e c’hallomp debriñ ?” (Where can we eat?), ar rannig ‘e’ a liamm ar ger goulenn “Pelec’h” ouzh ar verb “gallout” (gallout). Ur skouer all: “Yaouank e oan” (Yaouank e o’n) implijet e kanoù zo, ma vez pouezet war an anv-gwan “yaouank” (yaouank). Implijout ar rannig ‘e’ evel-se a ziskouez pegen fleksibel eo ar brezhoneg evit frammañ ar frazennoù hag evit lakaat pouez war elfennoù disheñvel.

E-pad ma studioù eus ar brezhoneg, e oan souezhet gant an doare ma c’hall ar rannig ‘e’ cheñch plas el lavar hervez ar rannyezh. Daoust ma ‘z eus ur yezhadur “unvan”, e vez implijet elfennoù zo, evel ar rannigoù araok-verb, en un doare disheñvel a-wechoù er yezhonegoù disheñvel. Da skouer, implij ‘e’ pe ‘a’ goude kenterioù zo a c’hall variañ. Kement-se a laka anat pegen bev eo ar yezh, gant he levezonioù lec’hel hag he zuadurioù. Ma ‘z eus bet klasket unvaniñ an doare-skrivañ hag ar yezhadur evit aesaat an traoù, e chom ar rannyezhoù ur binvidigezh evit ar brezhoneg, hag e vez kavet enno roudoù eus istor ar yezh hag eus buhez an dud a gomz anezhi. Gallout a reer selaou skouerioù eus rannyezhoù disheñvel war lec’hiennoù evel Eurolinguiste: Breton Language Resources.

This image is a fictional image generated by GlobalTrendHub.

Pa vez desket brezhoneg, e vez pouezus-bras gwelet skouerioù eus ar yezh implijet er vuhez pemdeziek, er c’hanaouennoù, er filmoù pe er pezhioù-c’hoari. Kanaouennoù zo a implij ar rannig ‘e’ en un doare naturel-kenañ, hag eñvorennoù a denn d’an doare ma vez implijet ar gerioùigoù-se gant ar ganerien a chom stag ouzhin. Da skouer, er ganaouenn vrudet “Tri martolod”, e kaver frazennoù ma vez implijet ‘e’ pe ‘ez’ (ur stumm all eus ‘e’ dirak vogalennoù) a ro d’ar skrid e lusk hag e startijenn. An implij-mañ, gwriziennet er sevenadur hag en hengoun, a ziskouez pegen kreñv eo pouez ar rannig ‘e’ er brezhoneg komzet.

An ‘E’ er Yezh a Vremañ ha dazont ar Brezhoneg

Hiziv an deiz, daoust ma ‘z eus nebeutoc’h a gomzerien a-vihanik, e vez bewech muioc’h a dud o teskiñ brezhoneg, ha daoust ma ‘z eus da diaesterioù, e weler e vez implijet ar yezh e degouezhioù liesseurt, eus ar skolioù divyezhek betek ar mediaoù hag an internet. Er skrioù brezhonek a vremañ, evel er blogoù pe er rouedadoù sokial, e vez implijet ar rannig ‘e’ ingal, hervez reolennoù ar yezhadur unvan. Kement-se a ziskouez penaos e chom bev an elfenn-yezhadurel-mañ, memes e doareoù nevez da implij ar yezh.

Evit un den a zesk brezhoneg, e c’hall bezañ dedennus klask merzout penaos e vez implijet ‘e’ e degouezhioù disheñvel. Perak e vez implijet amañ ha n’eo ket ahont? Petra eo efed ar rannig war ster ar frazenn pe war ar mutadurioù? Gant an amzer hag ar pleustr, e teu d’ober anatoc’h, hag e vez aesoc’h da frammañ frazennoù reizh ha naturel e brezhoneg. Ma ‘z eo pouezus ar reolennoù, e vez pouezusoc’h c’hoazh selaou ha lenn brezhoneg evit enbarzhañ an doare ma vez implijet ar rannigoù evel ‘e’ ent-naturel.

Divizadenn : An “E” : Ur Voger evit Yezh ar Vretoned

E-giz ur gwiader a ra gant neud disheñvel evit krouiñ un destenn, e implij ar brezhoneg elfennoù bihan met talvoudus evel al lizherenn hag ar rannig e evit frammañ ar frazennoù hag evit reiñ d’ar yezh he liv dibar. Kompren e roll, eus he zistagadur evel vogalenn betek hec’h efed war ar mutadurioù hag urzh ar gerioù, a zo un bazenn vras evit mestroniañ ar brezhoneg. Daoust ma c’hall bezañ un tammig luziet da gentañ, e vez anat pouez ar rannig ‘e’ evit kensonerezh ha preder ar yezh. Evit unan evelzon, dedennet bras gant yezhoù ar bed, e chom an e un elfenn eus ar brezhoneg a ziskouez pinvidigezh ha finezh ar yezh geltiek-mañ, hag a ro din c’hoant da genderc’hel gant ma enklaskoù war ar yezh. E zo, e gwirionez, kalz muioc’h eget ul lizherenn hepken; e zo ur voger greiz e yezh ar Vretoned.